Andalu
Registrarse
Advertisement
DehtaqaoArtíqulo dehtaqao

L'ahtronomía (del griego: αστρονομία = άστρον + νόμος, etimolóhikamente er "konozimiento de lah ehtreyah") eh la zienzia ke ehtudia loh ahtroh a partí de la informazión ke noh yega de eyoh por medio de la radiazión elehtromagnétika.

La ahtronomía eh una de lah pokah zienziah en lah ke loh afizionaoh aún puén hugá un papé aktivo, ehpeziarmente en er dehkubrimiento i zegimiento de fenómenoh komo kurvah de luh de ehtreyah bariableh, dehkubrimiento de ahteroideh i kometah etz. No debe konfundirze la ahtronomía kon la ahtrolohía, zeudozienzia ke afirma ke er dehtino de lah perzonah i de loh azuntoh humanoh en heneral ze enkuentran relazionaoh kon lah pozizioneh aparenteh de loh kuerpoh ahtronómikoh en er zielo. Manke amboh kampoh komparten un orihen komún, zon muy diferenteh; loh ahtrónomoh zigen er método zientífiko, mientrah ke loh ahtrólogoh no. Ademáh loh ahtrólogoh no an azumío toabía la prezezión de loh ekinokzioh, un dehkubrimiento ke ze remonta a Hiparko.

Ramah de la ahtronomía[]

La ahtronomía ze enkuentra dibidía en kuatro grandeh ramah:

  • ahtronomía de pozizión. Tiene por obheto zituá en la ehfera zelehte la pozizión de loh ahtroh midiendo determinaoh ánguloh rehpecto a unoh planoh fundamentaleh. Eh la rama máh antigua de ehta zienzia. Dehkribe er movimiento de loh ahtroh, planetah, zatéliteh i fenómenoh komo loh eklipzeh i tránzitoh de loh planetah por er dihko der zoh. Tamién ehtudia er movimiento diurno i er anuá der zol i lah ehtreyah. Inkluye la dehkripzión de ká uno de loh planetah, ahteroideh i zatéliteh der zihtema zolá. zon tareah fundamentaleh de la mihma, la determinazión de la ora i la determinazión pa la nabegazión de lah koordenáh heográfikah.
  • Mekánika zelehte. Tiene por obheto interpretá loh movimientoh de la ahtronomía de pozizión, en el ámbito de la parte de la fízika konozía komo mekánika, heneralmente la newtoniana (Lei de la Gravitazión Univerzá de Izaak Newton). ehtudia er movimiento de loh planetah ahrededor der zoh, de zuh zatéliteh, er kálkulo de lah órbitah de kometah i ahteroidez. El ehtudio der movimiento de la Luna ahrededor de la Tierra fue por zu komplehziá muy importante pa'r dezarroyo de la zienzia. Er movimiento ehtranyo de Urano kauzáo poh lah perturbazioneh de un planeta ahta entonzeh dehkonozío permitió a Le Verrier i Adams dehkubrí zobre er papé ar planeta Neptuno. Er dehkubrimiento de una pekenya dehbiazión n'el avanze der perihelio de Merkurio ze atribuyó iniziámente a un planeta zerkano ar zoh ahta ke Einstein kon zu Teoría de la Relativiá la ehplikó.
  • ahtrofízika. Eh una parte moderna de la ahtronomía ke ehtudia loh ahtroh komo kuerpoh de la fízika ehtudiando zu kompozizión, ehtruhtura i evoluzión. zólo fue pozible zu inizio en er ziglo XIX kuando graziah a loh ehpectroh ze pudo averiguá la kompozizión fízika de lah ehtreyah. Lah ramah de la fízika implikáh n'el ehtudio zon la fízika nukleá (henerazión de la enerhía n'el interió de lah ehtreyaz) i relatividá.
  • kohmolohía. Eh la rama de la ahtronomía ke ehtudia loh oríheneh, ehtruhtura, evoluzión i nazimiento del univerzo en zu konhunto.

Ramah de la ahtronomía po la parte del ehpehtro utilizá[]

Atendiendo a la lonhitú de onda de la radiazión elehtromagnétika kon la ke ze ohzerba er kuerpo zelehte la ahtronomía ze divide en:

  • ahtronomía óptika. kuando la ohzerbazión utiliza ehkluzivamente la luh en lah lonhitudeh de onda ke puén zé detehtá por el oho, o muy zerka de eyah (ahrededó de 400 - 800 nm). Eh la rama máh antigua.
  • Radioahtronomía. Uza para la ohzerbazión radiazión kon lonhitudeh de onda de mm a cm, zimilá a la uzá en radiodifuzión. La ahtronomía óptika i de radio pué realizahze uzando ohzerbatorioh terrehtreh, pohke la ahmóhfera eh trahparente en ezah lonhitudeh de onda.
  • ahtronomía infrarroha. Utiliza detehtoreh de luh infrarroha (lonhitudeh de onda máh largah ke er roho). La luh infrarroha eh fázirmente abzorbía por er bapor de agua, azí ke loh ohzerbatorioh infrarrohoh deven ehtablezehze en lugareh artoh i zekoh.
  • ahtronomía de arta enerhía. Inkluye la ahtronomía de rayoh ekih, ahtronomía de rayoh gamma i ahtronomía urtravioleta, azí komo el ehtudio de loh neutrinoh i loh rayoh kóhmikoh. Lah ohzerbazioneh ze puén hazé únikamente dehde globoh aerohtátikoh u ohzerbatorioh ehpazialeh.

Ramah de la ahtronomía por er kampo ehtudiáo[]

  • ahtrometría. Eh el ehtudio de la pozizión de loh obhetoh en er zielo i zu kambio de pozizión. Define er zihtema de koordená utilizáo i la zinemátika de loh obhetoh en nuehtra galahzia.
  • ahtrofízika. Eh el ehtudio de la fízika del univerzo, inkluyendo lah propiedadeh de obhetoh ahtronómikoh (luminozidá, denzidá, temperatura, kompozizión kímika).
  • kohmolohía. Eh el ehtudio del orihen del univerzo i zu evoluzión. El ehtudio de la kohmolohía eh la máhzima ehprezión de la ahtrofízika teórika.
  • Formazión i evoluzión Galáktika. Eh el ehtudio de la formazión de galahziah i zu evoluzión.
  • ahtronomía galáktika. Eh el ehtudio de la ehtructura i komponenteh de nuehtra galahzia i de otrah.
  • ahtronomía ehtelá. Eh el ehtudio de lah ehtreyah, zu nazimiento, evoluzión i muehte.
  • Evoluzión ehtelá. Eh el ehtudio de la evoluzión de lah ehtreyah dehde zu formazión hahta zu muehte komo un dehpoho ehtelá.
  • Formazión ehtelá. Eh el ehtudio de lah kondizioneh i prozezoh ke yevan a la formazión de ehtreyah n'el interió de nuveh de gah.
  • zienziah planetariah. Eh el ehtudio de loh planetah der ziztema zolá i de loh planetah ehtrazolareh.
  • ahtro-biolohía. Eh el ehtudio de la aparizión i evoluzión de ziztemah biológikoh n'el univerzo.

Ehizten tamién otrah dihziplinah ke puén zé konzideráh komo parte de la ahtronomía:

  • Arkeoahtronomía
  • ahtrokímika

Métodoh de rekopilazión de informazión[]

Artíkulo prinzipal: ahtronomía ohzerbazional

En la ahtronomía, la informazión eh rezibía prinziparmente de la detehzión i el análizih de la radiazión elehtromagnétika (luh bizible, infrarroho, ondah de radio), pero tamién ze pué obtené informazión de rayoh kózmikoz, neutrinoh, meteoroh i, en un futuro zerkano ondah gravitazionaleh (vea LIGO i LISA).

Ihtoria de la ahtronomía[]

Artíkulo prinzipá: Hiztoria de la ahtronomía

La ihtoria de la ahtronomía eh bitá en er dezarroyo der penzamiento umano. Antiguamente, la ahtronomía ze okupava zolamente de la ohzerbazión i predihzioneh de loh movimientoh de loh obhetoh bizibleh a zimple vihta. Dividieron la bóveda zelehte en kohtelazioneh yamando kohtelazioneh zodiakaleh a lah 12 ke markan er movimiento anuá der zoh en er zielo. Loh antiguoh griegoh izieron importanteh kontribuzioneh a la ahtronomía, entre eyah, la definizión de magnitú.

La ahtronomía ohzerbazioná ehtuvo kazi totarmente ehtanká en Europa durante la Edá Media, pero florezió en er mundo kon el Imperio Perza i el Ihlam. A finaleh der ziglo nueve, el ahtrónomo perza al-Farghani ehkrivió ampliamente azerka der movimiento de loh kuerpoh zelehtez. Zu trabaho fue traduzío al latín en er ziglo doze. Al final der ziglo dieh, un gran ohzerbatorio fue kohtruío zerka de Teherán (Irán), por el ahtrónomo perza al-Khuhandi, kien ohzerbó una zerie de pazoh meridianoh der zoh, lo ke le permitió karkulá la inklinazión de la eklíptika. Tamién en Perzia, Omá Khaiyam elaboró la reforma der kalendario ke eh máh prezizo ke er kalendario huliano azercándoze ar kalendario Gregoriano. Abraham Zakuto fue er rehponzable en er ziglo kinze de lah adaptazioneh de lah teoríah ahtronómikah pa lah nezezidadeh práktikah de la navegazión en lah ehplorazioneh portugezah.

Durante er Renazimiento, Nikoláh Kopérniko propuzo er modelo heliozéntriko der ziztema zolá. zu trabaho fue defendío, divulgáo i korregío por Galileo Galilei i Johannes Kepler. Galileo anyadió la novedá del uzo der telehkopio pa mehorá zuh ohzerbazionez. Keplé fue er primero ke dehkrivió korrehtamente loh detayeh der movimiento de loh planetah (Leyeh de Kepler). Fue Izaak Newton, kon la idea de ehtendé a loh kuerpoh zelehte la "Gravedá" terrehtre (lei de la gravitazión univerzá) el inbentó de la mekánika zelehte er ke ehplikó definitivamente er movimiento de loh planetah. Newton tamién dezarroyó er telehkopio reflehtó.

Ze dehkubrió ke lah ehtreyah eran ohetoh muy lehanoz. kon el ahvenimiento del ehpehtrohkopio ze demohtró ke eran zimilareh a nuehtro propio zoh, pero kon una amplia gama de temperaturah, mazah i tamanyoh. La ehzihtenzia de nuehtra galahzia, la Vía Láhtea, komo un grupo zeparáo de ehtreyah no ze demohtró ahta er ziglo beinte, hunto kon la ehzihtenzia de galahziah ehternah, i poko dehpuéh, la ehpanzión del univerzo, ohzerbá en el efehto der korrimiento al roho. La ahtronomía moderna tamién a dehkuvierto una bariedá de ohetoh ehzótikoh komo loh kuázareh, púrzareh, radiogalahziah, aguheroh negroh, ehtreyah de neutroneh, i a utilizáo ehtah ohzerbazioneh para dezarroyá teoríah fízikah ke dehkriben ehtoh ohetoh. La kohmolohía hizo grandeh avanzeh durante er ziglo beinte, kon er modelo der Big Bang fuertemente apoyáo por la evidenzia proporzioná por la ahtronomía i la fízika, komo la radiazión de fondo de mikroondah, la Lei de Hubble i la abundanzia kohmolóhika de loh elementoh kímikoh.

Líneah de tiempo en ahtronomía[]

  • ahtronomía der zihtema zolá
  • ahtronomía ehtelá
  • kohmolohía
  • Mapah i katálogoh ahtronómikoh
  • zatéliteh artifizialeh i zondah ehpazialeh
  • zatéliteh naturaleh
  • Teknolohía de ohzerbazión ahtronómika

Véaze tamién[]

  • ahtrodinámika
  • ahtronáutika
  • ahtrónomo
  • ahtronomía amatéu
  • ahtronomía ehtelá
  • ahtronomía ehtragaláhtika
  • ahtronomía galáhtika
  • kohmolohía
  • Formazión ehtelé
  • Formazión i evoluzión de lah galahziah
  • Ihtrumentoh ahtronómikoh
    • Telehkopio
    • Ohzerbatorio
    • Ohzerbatorio ehpazié
  • Ihtoria de la ahtronomía
  • Oheto ahtronómiko
  • Zihtema zolé

Enlazeh ehternoh[]

  • Celestia Software libre de alta calidad en 3D.La ahtronomía (del griego: αστρονομία = άστρον + νόμος, etimológikamente er "konozimiento de lah ehtreyahz") eh la zienzia ke ehtudia loh ahtroh a partí de la informazión ke noh yega de eyoh por medio de la radiazión elehtromagnétika.

La ahtronomía eh una de lah pokah zienziah en lah ke loh afizionaoh aún puén hugá un papé aktibo, ehpeziarmente en er dehkubrimiento i zegimiento de fenómenoh komo kurbah de luh de ehtreyah bariableh, dehkubrimiento de ahteroideh i kometah etz. No debe konfundihze la ahtronomía kon la ahtrolohía, zeudozienzia ke afirma ke er dehtino de lah perzonah i de loh azuntoh humanoh en heneral ze enkuentran relazionaoh kon lah pozizioneh aparenteh de loh kuerpoh ahtronómikoh en er zielo. Manke amboh kampoh komparten un orihen komún, zon muy diferenteh; loh ahtrónomoh zigen er método zientífiko, mientrah ke loh ahtrólogoh no. Ademáh loh ahtrólogoh no an azumío toabía la prezezión de loh ekinokzioh, un dehkubrimiento ke ze remonta a Hiparko.

Ramah de la ahtronomía[]

La ahtronomía ze enkuentra dibidía en kuatro grandeh ramah:

  • ahtronomía de pozizión. Tiene por obheto zituá en la ehfera zelehte la pozizión de loh ahtroh midiendo determinaoh ánguloh rehpecto a unoh planoh fundamentaleh. Eh la rama máh antigua de ehta zienzia. Dehkribe er mobimiento de loh ahtroh, planetah, zatéliteh i fenómenoh komo loh eklipzeh i tránzitoh de loh planetah por er dihko der zoh. Tamién ehtudia er mobimiento diurno i er anuá der zol i lah ehtreyah. Inkluye la dehkripzión de ká uno de loh planetah, ahteroideh i zatéliteh der zihtema zolá. zon tareah fundamentaleh de la mihma, la determinazión de la ora i la determinazión pa la nabegazión de lah koordenáh heográfikah.
  • Mekánika zelehte. Tiene por obheto interpretá loh mobimientoh de la ahtronomía de pozizión, en el ámbito de la parte de la fízika konozía komo mekánika, heneralmente la newtoniana (Lei de la Grabitazión Uniberzá de Izaak Newton). ehtudia er mobimiento de loh planetah ahrededor der zoh, de zuh zatéliteh, er kálkulo de lah órbitah de kometah i ahteroidez. El ehtudio der mobimiento de la Luna ahrededor de la Tierra fue por zu komplehziá muy importante pa'r dezarroyo de la zienzia. Er mobimiento ehtranyo de Urano kauzáo poh lah perturbazioneh de un planeta ahta entonzeh dehkonozío permitió a Le Verrier i Adams dehkubrí zobre er papé ar planeta Neptuno. Er dehkubrimiento de una pekenya dehbiazión n'el abanze der perihelio de Merkurio ze atribuyó iniziámente a un planeta zerkano ar zoh ahta ke Einstein kon zu Teoría de la Relatibiá la ehplikó.
  • ahtrofízika. Eh una parte moderna de la ahtronomía ke ehtudia loh ahtroh komo kuerpoh de la fízika ehtudiando zu kompozizión, ehtruhtura i eboluzión. zólo fue pozible zu inizio en er ziglo XIX kuando graziah a loh ehpectroh ze pudo aberiguá la kompozizión fízika de lah ehtreyah. Lah ramah de la fízika implikáh n'el ehtudio zon la fízika nukleá (henerazión de la enerhía n'el interió de lah ehtreyaz) i relatibidá.
  • kohmolohía. Eh la rama de la ahtronomía ke ehtudia loh oríheneh, ehtruhtura, eboluzión i nazimiento del uniberzo en zu konhunto.

Ramah de la ahtronomía po la parte del ehpehtro utilizá[]

Atendiendo a la lonhitú de onda de la radiazión elehtromagnétika kon la ke ze ohzerba er kuerpo zelehte la ahtronomía ze dibide en:

  • ahtronomía óptika. kuando la ohzerbazión utiliza ehkluzibamente la luh en lah lonhitudeh de onda ke puén zé detehtá por el oho, o muy zerka de eyah (ahrededó de 400 - 800 nm). Eh la rama máh antigua.
  • Radioahtronomía. Uza para la ohzerbazión radiazión kon lonhitudeh de onda de mm a cm, zimilá a la uzá en radiodifuzión. La ahtronomía óptika i de radio pué realizahze uzando ohzerbatorioh terrehtreh, pohke la ahmóhfera eh trahparente en ezah lonhitudeh de onda.
  • ahtronomía infrarroha. Utiliza detehtoreh de luh infrarroha (lonhitudeh de onda máh largah ke er roho). La luh infrarroha eh fázirmente abzorbía por er bapó de agua, azí ke loh ohzerbatorioh infrarrohoh deben ehtablezehze en lugareh artoh i zekoh.
  • ahtronomía de arta enerhía. Inkluye la ahtronomía de rayoh ekih, ahtronomía de rayoh gama i ahtronomía urtrabioleta, azí komo el ehtudio de loh neutrinoh i loh rayoh kóhmikoh. Lah ohzerbazioneh ze puén hazé únikamente dehde globoh aerohtátikoh u ohzerbatorioh ehpazialeh.

Ramah de la ahtronomía por er kampo ehtudiáo[]

  • Ahtrometría. Eh el ehtudio de la pozizión de loh obhetoh en er zielo i zu kambio de pozizión. Define er zihtema de koordená utilizáo i la zinemátika de loh obhetoh en nuehtra galahzia.
  • ahtrofízika. Eh el ehtudio de la fízika del uniberzo, inkluyendo lah propiedadeh de obhetoh ahtronómikoh (luminozidá, denzidá, temperatura, kompozizión kímika).
  • Kohmolohía. Eh el ehtudio del orihen del uniberzo i zu eboluzión. El ehtudio de la kohmolohía eh la máhzima ehprezión de la ahtrofízika teórika.
  • Formazión i eboluzión galáhtika. Eh el ehtudio de la formazión de galahziah i zu eboluzión.
  • Ahtronomía galáhtika. Eh el ehtudio de la ehtructura i komponenteh de nuehtra galahzia i de otrah.
  • Ahtronomía ehtelá. Eh el ehtudio de lah ehtreyah, zu nazimiento, eboluzión i muehte.
  • Eboluzión ehtelá. Eh el ehtudio de la eboluzión de lah ehtreyah dehde zu formazión hahta zu muehte komo un dehpoho ehtelá.
  • Formazión ehtelá. Eh el ehtudio de lah kondizioneh i prozezoh ke yeban a la formazión de ehtreyah n'el interió de nubeh de gah.
  • zienziah planetariah. Eh el ehtudio de loh planetah der zihtema zolá i de loh planetah ehtrazolareh.
  • Ahtrobiolohía. Eh el ehtudio de la aparizión i eboluzión de ziztemah biológikoh n'el uniberzo.

Ehizten tamién otrah dihziplinah ke puén zé konzideráh komo parte de la ahtronomía:

  • Arkeoahtronomía
  • ahtrokímika

Métodoh de rekopilazión de informazión[]

Artíkulo prinzipal: ahtronomía ohzerbazioná

En la ahtronomía, la informazión eh rezibía prinziparmente de la detehzión i el análizih de la radiazión elehtromagnétika (luh bizible, infrarroho, ondah de radio), pero tamién ze pué obtené informazión de rayoh kóhmikoz, neutrinoh, meteoroh i, en un futuro zerkano ondah grabitazionaleh (bea LIGO i LISA).

Ihtoria de la ahtronomía[]

Artíkulo prinzipá: Ihtoria de la ahtronomía

La ihtoria de la ahtronomía eh bitá en er dezarroyo der penzamiento umano. Antiguamente, la ahtronomía ze okupaba zolamente de la ohzerbazión i predihzioneh de loh mobimientoh de loh obhetoh bizibleh a zimple bihta. Dibidieron la bóbeda zelehte en kohtelazioneh yamando kohtelazioneh zodiakaleh a lah 12 ke markan er mobimiento anuá der zoh en er zielo. Loh antiguoh griegoh izieron importanteh kontribuzioneh a la ahtronomía, entre eyah, la definizión de mahnitú.

La ahtronomía ohzerbazioná ehtubo kazi totarmente ehtanká en Europa durante la Edá Media, pero florezió en er mundo kon el Imperio Perza i el Ihlam. A finaleh der ziglo nuebe, el ahtrónomo perza al-Farghani ehkribió ampliamente azerka der mobimiento de loh kuerpoh zelehtez. Zu trabaho fue traduzío al latín en er ziglo doze. Al final der ziglo dieh, un gran ohzerbatorio fue kohtruío zerka de Teherán (Irán), por el ahtrónomo perza al-Kuhandi, kien ohzerbó una zerie de pazoh meridianoh der zoh, lo ke le permitió karkulá la inklinazión de la eklíptika. Tamién en Perzia, Omá Kaiyam elaboró la reforma der kalendario ke eh máh prezizo ke er kalendario huliano azercándoze ar kalendario gregoriano. Abraham Zakuto fue er rehponzable en er ziglo kinze de lah adaptazioneh de lah teoríah ahtronómikah pa lah nezezidadeh práktikah de la nabegazión en lah ehplorazioneh portugezah.

Durante er Renazimiento, Nikoláh Kopérniko propuzo zu modelo heliozéntriko der zihtema zolá. zu trabaho fue defendío, dibulgáo i korrehío por Galileo Galilei i Johannes Kepler. Galileo anyadió la nobedá del uzo der telehkopio pa mehorá zuh ohzerbazionez. Keplé fue er primero ke dehkribió korrehtamente loh detayeh der mobimiento de loh planetah (Leyeh de Kepler). Fue Izaak Newton, kon la idea de ehtendé a loh kuerpoh zelehte la "grabedá" terrehtre (lei de la grabitazión uniberzá) el inbentó de la mekánika zelehte er ke ehplikó definitibamente er mobimiento de loh planetah. Newton tamién dezarroyó er telehkopio reflehtó.

Ze dehkubrió ke lah ehtreyah eran ohetoh muy lehanoz. kon el ahbenimiento del ehpehtrohkopio ze demohtró ke eran zimilareh a nuehtro propio zoh, pero kon una amplia gama de temperaturah, mazah i tamanyoh. La ehzihtenzia de nuehtra galahzia, la Bía Láhtea, komo un grupo zeparáo de ehtreyah no ze demohtró ahta er ziglo beinte, hunto kon la ehzihtenzia de galahziah ehternah, i poko dehpuéh, la ehpanzión del uniberzo, ohzerbá en el efehto der korrimiento al roho. La ahtronomía moderna tamién a dehkubierto una bariedá de ohetoh ehzótikoh komo loh kuázareh, púrzareh, radiogalahziah, aguheroh negroh, ehtreyah de neutroneh, i a utilizáo ehtah ohzerbazioneh para dezarroyá teoríah fízikah ke dehkriben ehtoh ohetoh. La kohmolohía hizo grandeh abanzeh durante er ziglo beinte, kon er modelo der Big Bang fuertemente apoyáo por la ebidenzia proporzioná por la ahtronomía i la fízika, komo la radiazión de fondo de mikro-ondah, la Lei de Hubble i la abundanzia kohmolóhika de loh elementoh kímikoh.

Líneah de tiempo en ahtronomía[]

  • ahtronomía der zihtema zolá
  • ahtronomía ehtelá
  • kohmolohía
  • Mapah i katálogoh ahtronómikoh
  • zatéliteh artifizialeh i zondah ehpazialeh
  • zatéliteh naturaleh
  • Teknolohía de ohzerbazión ahtronómika

béaze tamién[]

  • ahtrodinámika
  • ahtronáutika
  • ahtrónomo
  • ahtronomía amatéu
  • ahtronomía ehtelá
  • ahtronomía ehtragaláhtika
  • ahtronomía galáhtika
  • kohmolohía
  • formazión ehtelá
  • formazión i eboluzión de lah galahziah
  • Ihtrumentoh ahtronómikoh
    • Telehkopio
    • Ohzerbatorio
    • Ohzerbatorio ehpaziá
  • Ihtoria de la ahtronomía
  • Oheto ahtronómiko
  • Zihtema zolá

enlazeh ehternoh[]

  • Celestia Software libre de alta calidad en 3D.
Advertisement