Andalu
Registrarse
Advertisement

El’ árabe (antiguamente yamáo arábigo o argarabía) eh’ una (makrolengua) dela (lenguah zemítikah|familia zemítika), komo l’ arameo, l’ (idioma ebréo|ebréo), l’ (idioma akadio|akadio), l’ (idioma martéh|martéh) i otrah lenguah zimilareh. Eh la únika lengua ofiziá en vente paízeh i koofiziá en pó lo menoh otroh zeih, i una de lah zeih lenguah ofizialeh dela ONUOrganizazión de Nazioneh Uníah. Eh tambié la lengua litúhika del’Ihlam.

La lengua árabe komprende tanto una variedá ehtánda ke z’ ozerva ‘n lettohkritura, n’ okazioneh formaleh i en medioh mazivoh’ e komunikazión (fusha|fusha o árabe kláziko - اللغة العربية الفصحى -), komo numerozoh dialettoh kolokialeh, k’ a vezeh pueen zé inkomprenzibleh entre zí debío a diferenzias lezikaleh i fonolóhikah, mientra ke mantienen una mayó kontinuidá ner plano zintáttiko.[1] La denominazión d’ ehta lengua ner propio idioma árabe eh [al-luga] al-`arabiyya (la [lengua] árabe), anke n’ argunoh dialettoh komo l’ árabe ehizio ze denomina `arabī (en hénero mahkulino).

Dehkrizión linguíhtika[]

Klazifikazión[]

Perteneze a la rama (zemita|zemítika) der tronko (lenguah kamito-zemítikah|kamito-zemítiko). Eh la lengua zemítika mah’ arkaika, ehto eh, mah zerkana ar zemítiko primitivo de kuantah zigen vivah oi en día. Eh lengua literaria deh’ er ziglo VI i lengua litúhika de loh muzurmaneh deh’ er ziglo VII.

La hexura literaria ze yama n’ árabe al-luga al-Fuṣḥà ("la lengua mah’ elokuente") e inkluye l’ árabe antiguo dela poezía preihlámika, er der Korán i la literatura klázika i l’ árabe ehtánda modehno, utilizáo ‘n la literatura kontemporánea i loh medioh’ e komunikazión. Lah hexurah dialettaleh reziben é nombre henériko d’ al-luga al-`ammiyya" ("la lengua henerá"). Ezihten hexurah intermediah entre una i otra.

Fonolohía i ‘hkritura[]

Arabic alphabet
Véa tambié: Alifato
Alfabeto árabe

El’ árabe utiliza un zihtema d’ ehkritura propio ke z’ ehkribe de derexa a ihkierda, uniendo lah letrah entre zí, de hexura ke ká letra puee tené ahta kuatro hexurah, zegún z’ ehkriba aihlá, ar prinzipio, ar medio o ar finá dela palabra.

Zarvo ezezioneh mu kontá, a ká grafema korrehponde un fonema, ehto eh, apena ezihten letrah mudah, letrah omitíah, ni letrah k’ en determináh pozizioneh, o uníah a otrah, tengan un való dihtinto ar ke le korrehponde en prinzipio. Lah ezezioneh ze zuelen debé a la tradizión relihioza.

En loh’ árabeh abláoh argunah letrah tienen valoreh diferenteh, zegún la rehión, ar ke tienen en’ árabe kláziko. Pó lo henerá, ehtah partikularidadeh lokaleh de pronunziazión ze mantienen kuando l’ablante utiliza l’ árabe ehtánda.

En’ árabe no ‘zihten lah letrah mayúhkulah. Ubo un’ intento d’ introduzihlah en loh’ años 20, pero no fué azettáo. Dáo ke loh nombreh propioh árabeh zuelen tené zihnifikáo, argunah vezeh, pa ‘vitá konfuzioneh, z’ enzierra entre paréntezih o komiyah.

El’ árabe á inkorporáo (i adattáo n’ argunoh kazoh) loh zihnoh de puntuazión de lah lenguah uropeah: er punto, la koma (،), er punto i koma (؛), la interrogazión (؟), ezt. Loh puntoh zuhpenzivoh zuelen zé doh i no treh.

Morfozintazih[]

Raízeh i hexurah[]

Komo né rehto de lah lenguah zemítikah, la morfolohía del’ árabe ze baza ner prinzipio de lah raízeh (جذر) i lah hexurah o pezoh (وزن). La raíh eh la mayoría de lah vezeh trilítera, ehto eh, formá por treh konzonanteh, i tiene un zihnifikáo henerá. La hexura h’ un paradihma de flezión dela raíh ke frekuentemente kontiene tambié en zí mihma un zihnifikáo. Por’ ehemplo, la unión dela hexura verbá istaf`ala (mandá azé) kon la raíh KTB (ehkribí) dá er verbo istaKTaBa (dittá, o zea mandá ke z’ ehkriba o azé ehkribí); kon KH-DM (zerví) dá istaKHDaMa (utilizá, o zea azé zerví); kon NZL (dehzendé) dá istaNZaLa (ihpirarze, o zea "azé dehzendé" la ihpirazión). Otroh ehemploh’ e paradihmah kon la raíh كتب KTB:

  • كتب KaTaBa: è ehkribió
  • إكتتب iKtaTaBa: è z’ ihkribió
  • كتاب KiTāB: libro
  • كاتبة KāTiBa: ehkritora / zekretaria
  • مكتبة maKTaBa: biblioteka
  • مكتب miKTaB: ehkritorio
  • اكتب uKTuB!: ¡ehkribe!
  • تكتبون taKTuBūna: uhtede ehkribí
  • مكتوب maKTūB: lo k’ ehtá ‘hkrito (er dehtino)

Muxah vezeh eh pozible adiviná er zihnifikáo d’ una palabra dehkonozía uniendo loh zihnifikáoh’ e zu raíh i de zu paradihma. Otrah vezeh no ‘h pozible. Por’ ehemplo, la palabra "zāhir" kombina una raíh de zihnifikáo "vé" kon’ un paradihma de zihnifikáo "lo ke", i ehto noh permite konheturá la palabra tiene er zihnifikáo "lo ke ze vé" o "vizible". Ehta palabra efettivamente tiene ehte zihnifikáo. Pero ademáh tiene otro, "arrabaleh", ke no podríamo abé "adivináo" d’ ehta manera.

La ezihtencia de paradihmah fihoh ayúa muxo a deduzí lah vokaleh d’ una palabra. Ehto permite "adiviná" la vokalizazión de palabrah k’emo vihto ‘hkritah i nunka emo ‘hkuxáo pronunziá.

Por’ ehemplo, 99 de ká zien de lah palabrah ke tienen una hexura ‘hkrita der tipo 12ā3 (aonde loh númeroh korrehponden a lah konzonanteh dela raíh) ze vokalizan 1i2ā3: kitāb, kifāh, himār, kibār, ezt.. Zin’ embargo, er prozedimiento no eh zeguro: la palabra ‘hkrita "dhāb" ("í") ze lee "dahāb" i eh’ una entre zien. Komo rezurtáo, hkien aya ‘prendío ehta palabra leyendo (i no ‘hkuxándola pronunziá n’ una rezitazión der Korán) la pronunziará "dihāb" por’ analohía kon lah’ otrah 99 palabrah. Zegún loh ehpertoh nativoh, ke tienden a konziderá l’ árabe komo una lengua ablá, "dihāb" eh’ un árabe malo, i "dahāb" eh la únika hexura korretta. Zegún loh ehpertoh ozidentaleh, pa hkieneh el’ árabe h’ una lengua ‘hkrita i loh detayeh’ e pronunziazión zon zekundarioh, er zupuehto "erró" ehtá tan’ ehtendío ke ze le debe konziderá "korretto árabe ehtánda".

El’ árabe kláziko tiene mah hexurah’ e palabrah ke loh’ árabeh kolokialeh. Kon frekuenzia muxoh’ e loh zihnifikáoh orihinaleh de lah hexurah z’an perdío, no azí loh’ e lah raízeh. Loh dizionarioh árabeh organizan lah palabrah pó raízeh, i aentro de ká raíh lah palabrah deriváh por grado de komplehidá. Ehto zupone la nehezidá de konozé la raíh pa buhká la palabra, lo ke no ziempre eh zenziyo porke ai raízeh irregulareh.

Hénero[]

El’ árabe tiene doh héneroh: mahkulino i femenino. De hexura henerá zon femeninah lah palabrah ke "tienen hexura de femenino", eh dezí, loh zingulareh k’ akaban en ة, اء o ى (-ā'h, -a, -à, toa ehtas terminazioneh zuenan de hexura aproximá komo la a i la ah n’ andalú), i zon mahkulinah lah ke no tienen ezah terminazioneh.

La mayoría de lah ezezioneh a ehta regla zon femeninoh zin terminazión de femenino. Entre ehtah:

  • Lah ke ze refieren a zereh de henero femenino: أم umm (mare); فرس faras (yegua); مريم Maryam (María, nombre propio).
  • Loh nombreh’ e vientoh.
  • Lah ke pueen por’ analohía konziderarze orihen de vía i otrah relazionáh kon’ ehtah: شمس šams (zó); نور nūr (luh); نار nār (fuego); رحم raḥm (útero); أرض arḍ (tierra).
  • Loh nombreh’ e lah parteh der kuerpo pareh’ en número: يد yad (mano); عين `ayn (oho).
  • Otrah por’ el’ uzo: قوس qaws (arko) بئر bi'r (pozo), طريق ṭarīq (kamino).

Eh mu infrekuente k’ una palabra kon terminazión de femenino zea mahkulina. Eh’ er kazo de loh numeraleh treh a dieh en mahkulino, i dela palabra خليفة khalīfa (kalifa o khalifa).

Er femenino zingulá de loh zereh animáoh kazi ziempre ze forma anyadiendo la terminación ة (-a) ar mahkulino: كاتب kātib (ehkritó) > كاتبة kātiba (ehkritora); مستخدم mustakhdim (uzuario) > مستخدمة mustakhdima (uzuaria); صحراوي ṣaḥarāwī (zaharaui) > صحراوية ṣaḥarāwiyya, ezt.

Argunah palabrah tienen amboh géneroh, komo قتيل qatīl (muerto /a)

Número[]

En’ árabe ai treh númeroh: zingulá, duá i plurá.

  • En’ er zingulá ai k’ inkluí loh zingulativoh, eh dezí, akeyah palabrah k’ indikan unidá rehpetto a una palabra k’ indika kolettivo. Por’ ehemplo, زيثونة zaytūna ([una] azituna) eh zingulativo de زيتون zaytūn(azituna, henériko). zaytūna puée tené un plurá زيتونات zaytūnāt ([unah] azitunah). Er zingulativo z’aze anyadiendo la terminazión de femenino ة ([a]) á nombre de kolettivo.
  • Er duá indika doh’ unidadeh. Ze forma anyadiendo la terminación -ān (nominativo) o -ayn (akuzativo/henitivo): بحر baḥr ( er-la má) > بحرين baḥrayn (doh mareh, Bahréin). Tiene zu refleho tambié en la konhugazión verbá. En’ árabe dialettá er duá eh poko produttivo, rezervándoze ‘n henerá pa uzoh ya akunyáoh, i no z’ utiliza ‘n loh verboh.
  • Er plurá árabe ofreze una difikurtá grande. Tenemo ke dihtingí entre:
  • Er plurá regulá: ze forma anyadiendo lah terminazioneh ون -ūn o ين-īn (nominativo i akuzativo/henitivo, rehpettivamente) en mahkulino, i la terminazión ات -āt en femenino.
    Er plurá mahkulino z’ utiliza zobre to pa palabrah referíah a zereh’ umanoh. Er plurá femenino ‘htá mah ehtendío, puée uzarze pa zereh’ animáoh e inanimáoh i zuele zé er plurá abituá de lah palabrah kon marka de femenino ة ([a]): مستخدمون mustakhdimūn (uzuarioh); مستخدمات mustakhdimāt (uzuariah).
  • Er plurá fratto eh’ er mah’ abituá. Ze forma por flezión intehna dela palabra ‘n zingulá. Vorviendo a lah raízeh i lah hexurah, ze trata de poné lah radikaleh der zingulá n’ otro paradihma, k’ eh’ er plurá d’ eze zingulá. La prezizión eh’ importante, porke ‘n la mayoría de loh kazoh no ai manera de zabé a zienzia zierta ké plurá korrehponde a un zingulá dáo, ni ké zingulá korrehponde a un plurá: el’ ablante debe attuá por’ analohía o aprendé er zingulá i er plurá de ká palabra. Ehemploh:
  • ولد walad (zagá, xabá) pl. أولاد awlād.
  • ملاك malak (Ahe) pl. ملائكة malā'ika.
  • كتاب kitāb (libro) pl. كتب kutub.
  • حمار ḥimār (borrikoo) pl. حمير ḥamīr.
  • عالم `ālim (ulema) pl. علماء `ulamā' (d’ aonde viene la palabra n’ andalú).

En’ otroh kazoh, a determiná hexura de zingulá korrehponde determiná hexura de plurá indefettiblemente. Por’ ehemplo:

  • قانون qānūn (lei) pl. قوانين qawānīn
  • صاروخ ṣārūj (mizí; porro) pl. صواريخ ṣawārīj

Argunah vezeh una palabra tiene varioh pluraleh pozibleh. El’ árabe ehtánda tiende a zimplifiká i fihá n’ ehte kazo una zola hexura de plurá pa palabrah ke ner kláziko podemo ‘nkontrá kon varioh pluraleh, zegún épokah i lugareh. Pero a pezá de dixa tendenzia, eh difízi zabé kuá de lah variah hexurah ke lihtan loh dizionarioh eh la ehtánda, po eh normalízimo ke ziga utilizandoze mah’ e una.

Lah diferenziah perzihten tambié en los dialettoh kolokialeh:

  • كاس kās (kopa) pl. ehtánda كؤوس ku'ūs, pl. marrokí كيسان kīsān.
  • حاجة ḥāǧa (koza) pl. ehizio حاجات ḥāǧāt, pl. marrokí حاجات ḥāǧāt o حوائج ḥawā'iǧ

Zegún los gramátikoh, en palabrah’ e varioh pluraleh pozibleh, loh pluraleh de hexurah a12u3, a12ā3, a12i3a, o 1i23a (loh númeroh zon lah letrah radikaleh), o er plurá regulá mahkulino, deben utilizarze pa kohuntoh de treh’ a dieh. Ehtah hexurah ze yaman paukaleh, o pluraleh’ e número xiko. En ninguna époka z’ á zegío ehta regla a rahatabla, pero muxa hente zige diziendo ke ṯalāṯatu ašhur ("treh mezeh") eh mah korretto ke ṯalāṯatu šuhūr.

Deklinazión[]

El’ árabe kláziko tiene una deklinazión kon treh kazoh (nominativo, akuzativo i henitivo) i doh hexurah (determináo e indetermináo) pa ká kazo.

La deklinazión apareze pó lo generá komo zihno diakrítiko kolokáo zobre la letra finá. Komo lah vokaleh breveh, no z’ ehkribe zarvo ‘n tehtoh didáttikoh o kuando ai rieho de konfuzión:

dār دار (kaza)
kazo determináo indetermináo
nominativo dāru دارُ dārun دارٌ
akuzativo dāra دارَ dāran داراً
henitivo dāri دارِ dārin دارٍ

Komo ze puée vé, lah letrah ke z’ ehkriben zon siempre lah mihmah ezetto ner kazo del’ akuzativo indetermináo, ner ke er diakrítiko va kolokáo zobre un alif (ا). Lah terminazioneh’ e plurá i duá tienen, komo emo vihto, zu propia deklinazión ke zí implika variazión en lah letrah, i lo mihmo ‘kurre kon’ argunah hexurah verbaleh.

Ar zé diakrítikoh, hkien lea ‘n voh’ arta un tehto no vokalizáo debe komprendé er tehto pa zabé ké kazo pronunziá ar finá de ká palabra. Ehto implika ke la deklinazión en verdá no aporta ná a la komprenzión der tehto; d’exo eh redundante porke zu funzión ya la realizan lah prepozizioneh i la pozizión de lah palabrah aentro dela fraze. Ze trata d’ un’ arkaíhmo utilizáo n’ árabe zobre to por zu való ehtétiko, ya k’ a loh’ oídoh árabeh zuena mah’ armónika una fraze ‘n la ke ze pronunzian toa lah deklinazioneh porke éhtah ligan unah palabrah kon’ otrah. El’ árabe ehtánda zuele omití akeyah flezioneh ke no tienen refleho ‘n la ‘hkritura, entre ehtah lah vokaleh breveh’ e finá de palabra. La pronunziazión dela deklinazión eh’abituá zi ze lée un tehto, zi ze pronunzia un dihkurzo o zi ze rezita poezía, pero rezurta inadekuá i pompoza ‘n la konverzazión a menoh ke ze le hkiera dá zierta zolemnidá o ze produhka, por’ ehemplo, entre filólogoh.

El’ árabe dialettá omite toa lah deklinazioneh: pa lah terminazioneh de duá i plurá utiliza únikamente la hexura akuzativo/henitivo.

Ehemplo: "loh uzuarioh ehkriben largah páhinah zentáoh frente al’ ordenadó"

Pronunziazión klázika:

  • al-mustajdimūna yaktubūna ṣuḥufan ṭawīlatan ǧālisūna amāma l-ḥāsūb

Pronunziazión zin flezioneh:

  • al-mustajdimūn yaktubūn ṣuḥufan ṭawīla ǧālisūn amām al-ḥāsūb

Lah doh z’ ehkriben iguá:

  • المستخدمون يكتبون صحفا طويلة جالسون أمام الحاسوب

Pronunziazión dialettalizante:

  • al-mustajdimīn yaktubū ṣuḥuf ṭawīla ǧālisīn amām al-ḥāsūb

Ehkritura:

  • المستخدمين يكتبوا صحف طويلة جالسين أمام الحاسوب

Zintahma nominá[]

Karatteríhtikah heneraleh der sintama nominá[]

(orden zintáttico zuhtantivo-ahetivo/ahetivo-zuhtantivo, utilizazión d’ afihazión/apozizión, ezt.)

Zuhtantivo[]

(morfolohía: hénero, número, kazo, ezt.)
(utilizazión: komo núkleo, en’ apozizión, ezt.)

Ahetivo[]

El’ ahetivo va ziempre dehpué dé nombre. Zi éhte ze refiere a perzonah, o zi ze refiere a kozah i eh zingulá, el’ ahetivo konkuerda kon’ è en hénero i número (i kazo, zi z’ utiliza la deklinazión). Zin embargo, zi é nombre h’ un plurá de koza o de zereh vivoh ( ezetto loh’ umanoh ), el’ ahetivo konkuerda kon’ è en femenino zingulá. Eh dezí, diremo por’ ehemplo:

  • un libro bonito: كتاب جميل kitāb[un] ŷamīl[un]

pero ‘n plurá diremo

  • unoh libroh bonita(كتب جميلة kutub[un] ŷamīla[tun])

Zi er zuhtantivo ‘htá determináo por’ el’ artíkulo al-, loh ahetivoh deben ehtahlo tambié. Azí, "er mundo árabe" ze dirá al-`āliam al-`arabī, ehto eh, er mundo el’ árabe.

Ezihte un tipo d’ ahetivo mu produttivo yamáo نسبي nisbī o de relazión, ke ze forma anyadiendo er zufijo ي (mahk.) o ية -iyya (fem.). Eh’ uno de loh pokoh kazoh n’ árabe de formazión de palabrah mediante adizión de zufihoh i no por flezión intehna. Á dáo n’ andalú er zufiho (mahk. i fem.) en palabrah komo zeutí, nazarí, zaudí, ezt. El’ ahetivo de relación zirve pa formá loh hentilizioh i eh frekuente n’ apeyidoh i palabrah k’ indikan relazión o pertenenzia:

  • تونس Tūnis (Tuneh) > تونسية tūnisiyya (tunezina)
  • إشتراك ištirāk (kompartí, zozializá) > إشتراكي ištirākī (zozialihta)
  • يوم yawm (día) > يومي yawmī (diario).

La terminazión femenina ‘n plurá (يات -iyyāt) zirve tambié pa formá zuhtantivoh:

  • يوم yawm (día) > يوميات yawmiyyāt (diario)
  • السودان As-Sūdān (Zudán) > سودانيات sūdāniyyāt (kohunto de kozah propiah’ e Zudán)
Determinanteh[]

En’ árabe ‘zihte un’ úniko artíkulo determináo, zin variazión de hénero i número anke zí de pronunziazión. Ze trata del’ artíkulo ال al-, ke z’ ehkribe unío a la palabra a la ke determina, razón pó la ke frekuentemente ze trahkribe ‘n karattereh latinoh zeparáo d’ ésta uniendola kon’ un apohtrofe , dehando l’ ehpazio o zeparandola kon’ un gión.

La l del’ artíkulo kambia zu pronunziazión pó la dela primera letra dela palabra determiná kuando dixa letra h’ una de lah yamáh "zolares". Zon zolareh la mitá de lah letrah del’ arfabeto: tāʾ, ṯāʾ, dāl, ḏāl, rāʾ, zāy, sīn, šīn, ṣād, ḍād, ṭāʾ, ẓāʾ, lām i nūn. É rehto ze yaman "lunareh". D’ ehta hexura, التون al-tūn (el’ atún) ze pronunzia at-tūn; الزيتal-zayt (el’ azeite) ze pronunzia az-zayt, ezt. En la trahkrizión latina ze puée mantené la l del’ artíkulo o zuhtituíhla pó la letra zolarizá. El’ árabe dialettá argunah vezeh zolariza otrah letrah.

Por’ otro láo, la a del’ artíkulo dezapareze kuando la palabra ‘nterió acaba ‘n voká (lo k’ okurre kon muxa frekuenzia zi z’ emplea la deklinazión):

  • الكتب al-kutub (loh libroh) > إشترى الكتب ištarà l-kutub (kompró loh libroh).

En’ árabe no ‘zihte ‘n prinzipio un artíkulo indetermináo, ya ke dixo való lo dá la deklinazión. El’ árabe dialettá kon frekuenzia utiliza é numerá واحد wāḥid (uno) zegío del’ artíkulo determináo:

  • kláziko: كتابٌ kitābun (un libro); dialettá: واحد الكتاب wāḥid al-kitāb (literá, "uno é libro").
Numeraleh[]
  • Kardinaleh, ordinaleh, dihtributivoh, ezt.
Pronombre[]

Ezihten doh tipoh’ e pronombreh: loh’ aihláoh i loh zufihoh. Éhtoh úrtimoh, zufiháoh a un zuhtantivo, indican pozezión: بيتي bayt-ī: "mi kaza"; بيتها baytu-hā: "zu kaza d’ eya", ezt. Kuando ze zufijan a un verbo, indikan er komplemento diretto o indiretto: كتبتها katabat-hā: [eya] la ‘hkribió (p. eh, una carta) o [eya] l’ ehkribió (a una muhé).

Zintahma verbá[]

Karatteríhtikah heneraleh der zintahma verbá[]

El’ orden en la fraze verbá zuele zé zuheto, verbo, komplementoh. Un’ orden mah kláziko pone ‘r verbo anteh der zuheto, i n’ eze kazo va ziempre ‘n zigulá anke ‘r zuheto zéa plurá.

Al’ iguá ke n’ andalú abláo, la voh paziva no tiene zuheto ahente: una fraze komo Er Kihote fué ‘hkrito por Zervanteh zería impozible n’ árabe kláziko, ke zólo podría ehprezá Er Kihote lo ‘hkribió Zervanteh (k’ eh kohtruzión perfettamente korretta n’ árabe kláziko anke zu traduzión andaluza eh konziderá vurgá o kolokiá), o bien 'z’ ehkribió er Kihote (no ze zabe hkién), o bien Zervanteh ehkribió er Kihote. Zin’ embargo, l’ árabe ehtándá, zobre to l’ utilizáo ‘n la prenza, vá inkorporando, por’ imitazión de lah lenguah uropeah, kohtruzioneh gramatikaleh ahenah a la lengua árabe, entre ehtah la dela oración paziva: z’ ehkribió er Kihote por parte de Zervanteh, i la perífrazih der tipo tuvo lugá el’ ehkribimiento der Kihote por parte de Zervanteh.

Komo n’ otrah lenguah, er verbo "zé" en prezente no z’ utiliza. Pa dezí "zoi árabe" diremo: أنا عربي anā `arabī, ehto eh, yo árabe.

Pero ezo pó lo henerá no funziona kuando ‘r predikado eh determináo. Lah palabrah العالم العربي al-`ālam al-`arabī (literarmente: er mundo el’ árabe) zólo pueen zihnifiká er mundo árabe. Zi le kitamo l’ artíkulo al’ ahetivo, karkando la ‘htruttura del’ andalú, z’ ottiene العالم عربي al-`ālam `arabī ke zihnifika nehezariamente er mundo eh’ árabe, i nunka er mundo árabe.

En’ okazioneh z’ utilizan loh pronombreh de terzera perzona pa marká é lugá aonde debería ‘htá er verbo "zé", pa dá un matíh d’ intenzidá o evitá konfuzioneh: العالم هو عربي al-`ālam huwa `arabī (er mundo èl’ árabe): "er mundo eh’ efettivamente árabe" (lo mihmo ke inna al-`ālam `arabī). Eh mehó utilizá azí loh pronombreh zólo kuando ‘r predikado eh determináo: ana huwa l-mudarris (yo zoi er profezó).

Verbo[]

Er verbo árabe pozée doh ahpettoh, "pazáo" i "prezente", ke, mah k’ indiká "tiempo", korrehponden a la ‘zión akabá i a la ‘zión en kurzo. El’ imperativo i er futuro zon modifikazioneh der prezente. No ezihte l’ infinitivo. En loh dizionarioh, loh verboh z’ enunzian en la terzera perzona der zingulá mahkulino der pazáo. Azí, er verbo "’hkribí" eh’ en’ árabe er verbo "’hkribió" (kataba). Er prezente, a zu veh, tiene treh modoh: indikativo, zubhuntivo i yuzivo, ke difieren zobre to ‘n lah vokaleh breveh finaleh. En’ árabe dialettá loh treh ze funden en’ uno zolo.

Ezihten dieh paradihmah verbaleh diferenteh: ká raíh puée formá ahta dieh verboh dihtintoh (vé l’ apartáo Raízeh i hexurah). Por’ ehemplo loh verboh "naẓara" (miró) e "intaẓara" (ehperó) derivan loh doh dela mihma raíh verbá nẓr, en loh paradihmah "1a2a3a" e "i1ta2a3a".

Der verbo derivan er maṣdar, nombre ke dezihna la ‘zión der verbo i ze traduze frekuentemente komo un’ infinitivo o un nomen actionis, i loh partizipioh attivo i pazivo. Amboh z’ utilizan kon frekuenzia ‘n lugá der verbo. Por’ ehemplo, "’htoi ‘hperando ‘r metro" puée dezirze:

  • uzando ‘r verbo: أنا أنتظر الميترو [anā] antaẓir al-mītrū ("[yo] ‘hpero ‘r metro")
  • uzando ‘r partizipio attivo: أنا منتظر الميترو anā muntaẓir al-mītrū ("zoi ehperante der metro")
  • uzando ‘r maṣdar: أنا في إنتظار الميترو anā fī intiẓār al-mītrū ("’htoi ‘n la ‘hpera der metro")

Ai diferenzia de zihnifikáo entre ‘r primero ("me pongo a ‘hperá", "voi a ‘hperá") i loh doh úrtimoh ("’htoi ‘hperando").

Avverbio[]

Kon frekuenzia l’ avverbio ze forma anyadiendo ar zuhtantivo la terminazión d’ akuzativo indetermináo -an (ke, rekordemo, ze refleha ‘n la ‘hkritura a travé d’ un alif finá):

  • حسن ḥasan (gueno) > حسناً ḥasanan (bien)
  • شكر šukr (graziah) > شكراً šukran (agradezimiento)


Léziko, zemántika i prahmátika[]

Léziko[]

Préhtamoh[]

La lengua árabe á inkorporáo numerozoh préhtamoh a lo largo der tiempo, tanto l’ árabe kláziko komo l’ ehtándar o er dialettá. Loh préhtamoh mah’ antiguoh, ya irrekonozibleh, prozeden d’ otrah lenguah zemítikah komo l’ arameo. En’ époka medievá entraron en la lengua árabe numerozah palabrah del’ idioma perza, griegah i mah’ alante turkah. I n’ época modehna á inkorporáo muxoh vokabloh d’ orihen idioma franzé, idioma inglé o italiano. Loh préhtamoh zon muxo mah’abitualeh en loh dialettoh ke nel’ árabe literario i afettan tambié a la zintazih. Zon frekuenteh lah palabrah d’ orihen tamazight o berebé ner Magreb, turko otomano n’ Ehitto, perza i kurdo n’ Irak.

Ehemploh:

  • ورشة warša (tayé; ehtánda) < workshop (inglé)
  • رضومة rḍūma (boteya; normarrokí) < redoma (andalú)
  • بندورة bundūra (tomate; zirio) < pomodoro (italiano)
  • تليفون tilifūn (teléfono, ehtánda) < téléphone (franzé)
  • كوبري kūbrī (puente; ehizio) < köprü (turko)
  • دكوردو dakūrdū (d’ akuerdo; tunezino) < d’ akuerdo (andalú)
  • قانون qānūn (lei; ehtánda) < kanon / κανον (griego)
  • قيصر qayṣar (emperadó; ehtánda) < caesar (latín)
  • طربيزة ṭarabēza (meza; ehizio) < trapezioh / τραπεζιος (griego)
  • elektroniīa ( elektróniko; inglé)

Argunah vezeh loh préhtamoh z’ integran aentro der zihtema de raízeh i hexurah, tomando dela palabra inkorporá treh’ o kuatro radikaleh ke zervirán pa kreá nuevah palabrah d’ akuerdo kon lah reglah abitualeh dela derivazión árabe. Por’ ehemplo, de faylasūf (filózofo, d’ orihen griego) z’ ehtrae la raíh kuadrilítera FLSF kon la ke ze forman palabras komo falsafa (filozofía), mutafalsif (er ke ze la dá de filózofo). Warša i kūbrī, d’ orihen inglé i turko, rehpettivamente, tienen pluraleh deriváoh de lah raízeh WRŠ en’ er kazo primero i KBRY ner zegundo: awrāš, kabārī.


Utilizazión i dihtribuzión[]

Dihtribuzión heográfika[]

Arabic speaking world

Dihtribuzión del’ árabe komo lengua ofiziá. En verde paízeh kon’ el’ árabe kómo únika lengua ofiziá, i n’ azú l’ árabe komo lengua ofiziá kompartía kon’ otrah.

El’ árabe h’ una de lah lenguah der mundo kon número mayó d’ ablanteh, arreó de 180 miyoneh. Reprezenta er primé idioma ofiziá n’ Arabia Zaudí, Ahelia, Bahréin, Ehitto, Emiratoh’ Árabeh Uníoh, Irak, Hordania, Kuvái, Líbano, Libia, Marruekoh, Mauritania, Omán, Autoridá Palehtina, Katar, Záhara Ozidentá, Ziria, Zudán, Tuneh i Yemen. Z’abla tambié ‘n zonah der Xad, Komoreh, Eritrea, Irán, Malí, Níher, Zenegá, Zomalia, Turkía, Yibuti i otroh paízeh. Ademáh, varioh miyoneh’ e muzurmaneh rezidenteh n’ otroh paízeh pozeen konozimientoh d’ árabe, pó razoneh bázikamente relihiozah (ya k’ er Korán ehtá ‘hkrito n’ árabe). Dehe 1974 h’ una de lah lenguah ofizialeh de lah Nazioneh’ Uníah.

Utilizazión i ehtatuh[]

Dialettolohía i varianteh[]

De hexura zuzinta la prinzipá diferenzia entre lah varianteh d’ árabe eh la ke ze dá entre lah variedadeh orientaleh i ozidentaleh, ká uno kon’ un zierto número de zubdivizioneh:[2]

  • Varianteh ozidentaleh:
    • Árabe maghrebí, k’ inkluiría l’ árabe marrokí, er maghrebí orientá d’ (Ahelia i Tuneh, ademáh de varianteh’ e tranzizión komo lah de Libia.
    • Árabe zahariano (Záhara Ozidentá i Mauritania), tambié yamáo hassania.
    • Martéh, k’ eh la hexura mah diverhente d’ árabe, mu influía por’ el’ italiano.
  • Varianteh orientaleh:
    • Árabe Ehizio, ke z’ á konvertío n’ una ‘hpezie de koiné (lengua común) prehtihioza.
    • Árabe levantino, (Ziria, Palehtina, Hordania, Líbano), k’ inkluye pekuliaridadeh lokaleh pero n’ezenziá intelihible kon’ el’ anterió.
    • Árabe irakí, mah zimilá al’ árabe levantino pero kon rahhoh del’ árabe de mah’ ar zú.
    • Árabe dela penínzula arábiga.

El’ árabe dialettá i la diglozia[]

Ze yama ‘n henerá árabe dialettá a la murtitú de variedadeh kolokialeh lokaleh del’ árabe. La lengua ofiziá i literaria eh zólo una, pero lah variedadeh abláh zon mu dihtintah entre zí, de hexura ke la interkomprenzión rezurta difízi en muxoh kazoh. Zuele dezirze ke la diferenzia entre dialettoh árabeh eh la mihma k’ ai entre lenguah romanzeh, pero ehto h’ argo ‘zaheráo.

La formazión de loh dialettoh ze debe a varioh fattoreh kombináoh taleh komo la ‘hportazión de lah variedadeh dialettaleh ezihtenteh n’ Arabia anteh dela ehpanzión ihlámika, la influenzia de loh zuhtratoh, el’ aihlamiento heográfiko i kurturá d’ argunah zonah i la influenzia de lah lenguah dela kolonizazión. Lah mayoreh diferenziah ze dan entre loh dialettoh orientaleh o mashrekíeh i ozidentaleh o magrebíeh.

En l’ attualidá l’ árabe ehtánda eh komprendiío pó lo henerá i la mayoría de loh’ árabeh zon kapazeh d’ablahlo kon mayó o menó korrezión: eh la lengua dela ‘hkritura, der Korán, dela ‘nsenyanza, de lah ihtituzioneh i de loh medioh’ e komunikazión. Tambié eh komprendío pó lo generá l’ árabe ehizio, dialetto orientá kon’ argunoh rahhoh magrebíeh, ehportáo a to ‘r mundo árabe a travé de gran kantidá de pelíkulah, zerieh’ e televizión i kanzioneh.

Ehemplo de fraze ‘n varioh dialettoh:

  • andalú : Manyana iré a vé ‘r bonito merkáo;
  • árabe kláziko: Gadan, sa-adhabu arà s-suqi l-yamili
    • غدا سأذهب أرى السوق الجميل
  • árabe ehtánda: Gadan, sa-adhab arà s-suq al-yamil
    • غدا سأذهب أرى السوق الجميل
  • tunezino: Gadwa, bash namshi nshuf es-suq el-ymil
    • غدوا باش نمشي نشوف السوق الجميل
  • marrokí: Gadda, namshi nshuf es-suq ez-zwin
    • غدا نمشي نشوف السوق الزوين
  • ehizio: Bukra, rayha ashuf as-su' al-gamil
    • بكرة رايحة أشوف السوق الجميل
  • libané: Bukra, ana rayha `ala-s-su' eh-hwilo
    • بكرة أنا رايحة على السوق الحويلو

Lah diferenziah dialettaleh tienden a reduzirze debío al’ impatto de loh medioh mazivoh’ e komunikazión.[3]

Zihtemah linguíhtikoh deriváoh[]

El’ martéh, abláo’en Marta, eh’ un dialetto árabe ke z’ ehkribe kon karattereh latinoh i ‘htá ampliamente influenziáo por’ el’ italiano i l’ inglé.

  • La fraze anterió en martéh: Għada ħa mmur nara s-suq is-sabiħ

El’ árabe á deháo gran kantidá de préhtamoh en lenguah kon lah k’á ‘htáo en kontatto, komo la perza, la turko, er swahili o l’ Andalú. En’ ehta úrtima lengua loh arabihmoh prozeden zobre to del’ árabe andalusí, variedá ablá n’ al’ Andalus deh’ er ziglo VII ahta ‘r ziglo XVI. Toavía ze konzerva zobre to ner medio rurá i en lokalidadeh xikah i medianah.
Muxoh an pazáo al’ andalú kon’ adizión del’ artíkulo árabe (al- i zuh variazioneh a-, ar-, ezt.):

  • arbanyí (< andalusí al-bannī´ < kláziko al-bannā´: "er kohtruttó");
  • azúka < as-sukkar;
  • arbarikoke < al-barqūq: "el’ amahko"
  • azeite < az-zayt;
  • arkilé < andalusí al-kirē´ < kláziko al-kirā´;
  • arfí < al-fīl: "el’ elefante";
  • ezt.

Otroh zin’ artíkulo:

  • edil < `adīl: "huhto";
  • makabro < maqābir: "zementerioh";
  • ohalá < andal. w šā l-lāh < kláz. wa šā' allāh: "i hkiera Dioh";
  • ahta < ḥattà;
  • etc.

Ai tambié numerozoh topónimoh. Argunoh d’ ehtoh zon adattazioneh árabeh de topónimoh preezihtenteh:

  • Arbazete < al-basīṭ: "er yano";
  • Arkalá < al-qal`a: "la fortaleza";
  • Arkáza, Alkàsser < al-qaṣr: "er palazio";
  • Ahezirah < al-ŷazīra: "la penínzula";
  • Armedina < al-medina: "la ziudá (ziudadela)";
  • Armería < al-miriya: "el’ ehpejo";
  • Badahóh < بطليوس Batalyaws;
  • Benikàssim < banī Qāsim: "ihoh de Qásim" (nombre de tribu).
  • Guadarkiví < and. wād al-kbīr < kláz. al-wādī al-kabīr: "é río grande";
  • Guadalahara < wād al-ḥaŷara: río de piérah;
  • Medinazeli < madīnat Salīm: "la ziudá de Salim";
  • Zaragoza < Saraqusṭa < Caesar Augusta;
  • Zebiya < Išbīliya < Hispalis;
  • Haén < ŷayyān: "dehfiladero";
  • ezt.

Literatura árabe[]

Artíkulo prinzipá: Literatura árabe

La lengua árabe tiene una ‘mplízima produzión literaria k’ abarka deh’ er ziglo V ahta l’ attualidá.

Lah muestrah importanteh de literatura árabe mah’ antiguah zon unah kompozizioneh dela Arabia preihlámika yamáh mu`allaqat, «korgáh». Ehte nombre z’ atribuye de hexura tradizioná al’ exo de ke podrían abé zío ‘hkritah i korgáh de loh muroh dela Kaaba, entonzeh panteón dela Meka, por’ abé rezurtáo venzedorah n’ arguna huhta(peléa, kombate) poétika. Ehto abría permitío zu zupervivenzia, dáo k’ en la époka la literatura era de trahmizión orá i pó lo tanto kabe zuponé ke la parte mayó de zu produzión ze perdiera. Lah mu`allaqat zon largoh poemah ke rehponden a un’ ehkema fiho ke luego eredará, kon variazioneh, la poezía klázika d’ époka ihlámika. La poezía preihlámika á keáo ‘n la kurtura árabe komo modelo linguíhtiko i literario i komo ‘hemplo de valoreh primihenioh ligáoh a la vía ner dezierto, komo la kabayerozidá.

Er Korán i la ehtenzión del’ Ihlam markan un’ ito ‘n la ihtoria dela literatura árabe. En primé lugá, zupone ‘r dezarroyo definitivo dela ‘hkritura i la fihazión dela lengua literaria, el’ árabe kláziko. En zegundo lugá, la literatura ‘n lengua árabe deha d’ ehtá zirkuhkrita a la Penínzula Arábiga i paza a dezarroyarze por toa lah tierrah pó lah ke z’ ehtiende l’ ihlam, en lah ke l’ árabe eh lengua ofiziá i de prehtihio (mah tarde zuhtituía por’ er perza n’ argunah rehioneh’ e Azia). Z’ abre azí l’ amplio kampo dela literatura árabe klázika, kon gran profuzión de héneroh i autoreh.

Kon la kaía d’ Al-Ándalus i de lah potenziah árabeh d’ Oriente (Bahdá, Er Kairo), ke zerán zuhtituíah por’ el’ Imperio otomano, la literatura árabe entra n’ una etapa de dekadenzia, kon’ una produzión muxo menó i d’ ehkaza orihinalidá kompará kon’ el’ ehplendó de loh zigloh’ anterioreh.

Entre mediáoh der ziglo XIX i prinzipioh der ziglo XX, zegún lah zonah, er mundo árabe, i kon’ è zu literatura, entran en’ er prozezo de revivifikazión yamáo Nahda (Renazimiento). La literatura árabe kontemporánea ze dehpega de loh modeloh klázikoh e inkorpora kon profuzión héneroh komo la novela o é relato breve i, en medía menó, er teatro. La poezía zige ziendo, komo n’ époka klázika, é hénero mah kurtiváo.

La eklozión dé nazionalihmo árabe a mediáoh der ziglo XX i ahta loh’ anyoh zetenta zirve d’ azikate ar dezarroyo literario. Por zonah, Ehitto h’er paíh ke mah’ ehkritoreh á dáo a la literatura árabe kontemporánea (d’ ayí era, er premio Nobel Naguib Mahfuz), zegío dé Líbano, Ziria, Palehtina o Irak. Un’ aforihmo zélebre deklaraba k’ «Ehitto ‘hkribe, Líbano publika e Irak lee». En’ er kambio de ziglo ehta zentenzia ya no eh válida, ya ke zi Ehitto zige teniendo la produzión mayó i é Líbano zige ziendo la zede de lah mah prehtihiozah editorialeh árabeh, la dehtruzión d’ Irak entre la Gerra der Gorfo i er konflitto iniziáo ner 2003 akabó kon la ke zeguramente era la zoziedá árabe de mayó nivé kurturá.Plantilla:Zita rekería


Enlazeh ehtehnoh[]

PrimeraÇuraKorán Ehta páhina ehtá ehkrita zegún l'ortografía'e l'Abd Allah al Malah pa' l'andalú.
  1. Brustad, Kristen E., “The Syntax of Spoken Arabic – A comprehensive study of Moroccan, Egyptian, Syrian and Kuwaiti dialects”, ISBN 0-87840-789-8, Georgetown University Press, Washington 2000, páhina 363
  2. Frahmentazión del’ árabe kláziko
  3. Brustad, Kristen E., “The Syntax of Spoken Arabic – A comprehensive study of Moroccan, Egyptian, Syrian and Kuwaiti dialects”, ISBN 0-87840-789-8, Georgetown University Press, Washington 2000, páhina 375
Advertisement